SOSYAL ÇALIŞMA MESLEĞİNDE YAYIN DURUMU – BİR KARŞILAŞTIRMA

İlhan TOMANBAY

ÖNDEĞERLENDİRME İLE BAŞLAYAN GİRİŞ

Bir bilim dalı ve meslekte içerik olarak dört çeşit yayın yapılır. Çeviri yayınlar, telif yayınlar, bol alıntılı yabancı bilgileri tanımamıza yarayan yayınlar ve yerli üretim özgün yayınlar. Bugün sosyal çalışma ve sosyal hizmet alanları için baktığımızda durum nedir?

Sosyal çalışma ve sosyal hizmetler öğretimi için kitaplar, seçimleriyle, içerdiği bilgilerle henüz Türkiye’de tartışma konusu olmamıştır, olacaktır ve olmalıdır. Meslek ve alanla ilgili öğretim ve destek kitaplarının, bilimsel ve uygulamaya dayalı kitapların önemi tartışma konusu olmayınca meslek bilimsel boyutta açılım yapamamaktadır. Kitap konuşulmayınca uygulama hangi ölçüte dayanılarak değerlendirilebilir? Uygulamaya temel olacak bilgiler, bilimsel yenilikler değerlendirilmeyince uygulamanın niteliğini ne ölçecektir? Dolayısıyla bugün meslek alanında kimin ne uyguladığı bilinmemekte, uygulamaların performansı, niteliği ve yapısı değerlendirilememektedir.

Belli bir bilim dalına dayalı olarak gelişen ve uygulaması bilimsel kurallara uygun olması gereken bir meslek çeşitli yayınlara gereksinim duyar. Bunlar yabancı kaynaklı (çeviri) yayınlar, telif yayınlar, alıntı ağırlıklı yayınlar ile yerli özgün düşünce yayınları. Bu türlere Türkiye boyutunda bakacak olursak;

1. Yabancı kaynaklı kitaplara gereksinim vardır. Türkiye’de bugün 80’li yıllardanberi bu alan kısırdır. Desteklenmelidir.
2. Türkiye’de telif yayınlara gereksinim ne kadardır, belli bir mantık ölçüsüne vuramıyorum. Ne getirir, ne sağlar ölçemiyorum. Bu tür çalışmaların da herhalde genç kuşaklar için yararları olacaktır. Çünkü özellikle uygulamaya dayalı içerik taşıyan yayınlarda öğrenme hem kolay hem yararlı olabilir. Türkiye’de sosyal çalışma alanında bu tür bir yayın alışkanlığı gelişmemiştir.
3. Yabancı bilgileri aktaran bol alıntılı Türkçe kitaplar da, neden olmasın, herhalde bir yarar sağlar. Bunları yazmak özel titizlik ister. Yazar görüşüyle alıntılar arasında düşünsel bağlantı, uyum ve ne söylenmek istendiği yapılan alıntının hacmıyla ters orantılıdır. Alıntı sayısı arttıkça yazar görüşü silikleşir. Bu tür yayınlar topluma dayalı sağlıklı bilgi üretilmesi konusunda yeterli verimi sağlayamazlar. Çünkü (a) alıntı bollaştıkça alıntılar arasındaki mantıksal uyum (insicam) yiter; (b) yazar görüşü alıntı hacmının altına düştükçe de yazarın aktarma dışında ne söylediği belli olmaz. Alıntılar arasında yazar yiter, bir görüşü var mı yok mu anlaşılamaz. Türkiye’de en çok ve sık görülen bu tür makale ve kitaplardır.
4. Yerli üretim özgün yayınlar konusunda sosyal çalışma ile sosyal hizmet alanları öksüzdür, özgün mesleksel yayınlara sosyal çalışma bilim dalı açtır. Özgün yayınlar kendi bilgilerini kendileri üreten yayınlardır. Kendi kapılarını kendileri açan yayınlardır. Bu tür yayınlarda yazarın düşüncesi ve savunduğu tezler az sayıda doğru alıntılara da dayalı olarak hem gözebatar nitelikte hem yönlendirici olur. Bu tür üretimlerin başarılı örnekleri mesleksel uygulamaya ve toplumsal yapıya hem dayalı hem de bağlı üretilebilir. Toplumsal yapıyı gözetmeyen yazarlar bu tür yayınlarda başarılı olamazlar. Çünkü toplumsal yapıya ve uygulamalara dayanmadan özgün olmaya çalışan yayınlar yazarın öznel görüşlerini yansıtan bilimsellikten uzak yayın olma riski yüksek yayınlardır. (Nitelikleri, tutarlılıkları, özgünlükleri ve bilimsellikleri ayrı bir tartışma konusu olmak koşuluyla yapılan alan araştırmaları bu yazdığım kategori içine tabii ki girmez.)

Bu dört yayın tipi boyutunda bakacak olursak şunları söyleyebiliriz:

Yabancı kaynaklı kitaplar konusunda gereksinim Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı (SSYB) Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü (SHGM) yayınları ile sosyal hizmetler yükseköğretiminin ilk başladığı yıllarda büyük ölçüde giderilmiştir. Ancak bugün bu alan kısırdır. Yeni girişimlere ve yeni kitaplara gereksinim bulunmaktadır.

Telif yapıtlara gereksinim ne kadardır, kişi olarak ben bunu mantık ölçüsüne vuramıyorum. Ne getirir, ne sağlar ölçemiyorum. Bu tür çalışmalar da Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü yayın dizisi içinde bir ölçüde yer almıştır. Kötü de değildir, ama bana telif yazılar artık aşılması gerekli bir çalışma gibi görünüyor. Bu konuda yapılacak çalışmalar da saygındır, neden denenmesin?

Yabancı bilgileri aktaran bol alıntılı Türkçe kitaplar da, neden olmasın, herhalde bir yarar sağlar. Ancak yazılacak bu tür kitapların da kendilerine özgü tezleri, iletileri (mesajları) ve söylediği bir şeyler olmalıdır. Bol alıntılı kitaplar yabancı ve başka toplumlarla ilgili bilgileri öğrenmemiz açısından, farklı yazarların görüşlerini okuyabilmemiz açısından önemli olabilir. Ancak her satırı ya da her paragrafı alıntı olan, sayfa sayfa alıntıların arasına sıkıştırılmış yazara ait birkaç cümleden başka yazarın bir şey anlatmadığı bir “alıntı kitap” çok fazla bir şey veremeyeceği gibi anlaşılması da zor olmaktadır. Zaman zaman birbiri ile anlam bütünlüğü olmayan alıntılarla oluşturulmuş yazılar bana adeta aralarında harç olmayan taşların üst üste konulması gibi bir yapı (structure) görüntüsü vermektedir. Bu yapı sağlam olmaz. Ardarda yapılan alıntıların arasında bağ olmalıdır. Ayrıca kendi ruhu, kendi özü, kendi bilgisi olmayan kitap olmaz. İçinde bulunduğumuz dönemde sosyal çalışma ve sosyal hizmet alanlarında yayınlanan kitapların önemli bir kısmının bu kategoride olduğu düşüncesindeyim. Bilgi evrenseldir, ancak sosyal bilgiler evrensel değildir. Uygulama kendi toplumunun yapısına uygun temel bilgilere muhtaçtır. Uygulamayı besleyen bilgiler o ülkenin kendi bilgilerinden çıkar. Eğer böyle olmasaydı, “kişisel” ve “grup” ve “toplum” çalışmaları için yazılmış kitaplara dayalı bilgilerle öğretilmiş yöntem bilgileriyle bugün “kişisel” ve “grup” ve “toplum” çalışmaları konusunda sosyal çalışma etkin, yetkin ve gözde bir konumda olurdu.

Yerli üretim özgün yayınlara sosyal çalışma bilim dalı açtır. Yerli üretim özgün yayın yazıldığı toplumun düşüncelerinden, kültüründen, toplumsal tavırlarından, kendi bilgilerinden ve uygulamalarından doğar. Zordur ve bu yüzden de azdırlar. Bir ülkede her sosyal meslek uygulaması o ülkenin anlayış, tavır ve alışkanlıklarına bağımlıdır, bundan büyük ölçüde etkilenir. Bunlara uygun yayınların çıkarılmadığı ülkelerde uygulama gelişmez. Bu tür yayınların üretilebilmesi için çeşitli yollar vardır. (Bu yazının konusu olmadığı için bu yollara girmiyorum.) Özgün meslek yayınlarının çoğalması için herkes elinden geleni yapmalıdır. Naif olabilir, yalın olabilir, içinde çok önemli olmayan yanlışlıklar da olabilir, ancak tartışmalarla bir sonraki yerli ve özgün bir yayına temel oluştururlar.  Birbirlerini beslerler, birbirlerini tetiklerler, birbirlerini çoğaltırlar.

Tarih, kaçınılmaz bir doğru olarak çeviri ile başlayan sosyal çalışma yayınlarının yıllar sonra ancak düzenli bir yerli dizi olarak genişlemesi ile meslek ve alan bilgilerinin yerlileşmesi ve toplumsal yapımıza oturarak uygulamaya temel oluşturmasını sağlayacaktır. Çeviriden özgün üretimlere… ABD toplumunun ürettirdiği bilgilerden Türkiye toplumunun ürettirdiği bilgilere… Dünyayı tanımaktan kendimizi tanımaya… Öyle ya Türkiye’de Amerika insanına değil Anadolu insanına hizmet verilmektedir. Dünya deneyimleri uygulama için değil, bilgi birikimi sağlanması, sentez yapılabilmesi ve bilim dalının geliştirilmesi bakımından çok önemlidir, ancak uygulama bu toplumun değer ve birikimlerine göre olmalıdır ve olur. Yerli dizinin işlevi ve önemi buradadır. Yineliyorum: Bir bilim dalının gelişmesi için çeviri kitaplar çok önemlidir. Telif ya da alıntı ağırlıklı kitaplar da bir boşluk doldurur ve öğretir. Ancak yerli yayınların ve dizilerin gelişme süreciyle Türkiye’de sosyal çalışma kendini daha kolay bulacak, kendi bilgi birikimini oluşturacak; Türkiye toplumuna özgü sosyal çalışma bilim dalını geliştirmeye başlayacaktır. SABEV (Sosyal Hizmetler Araştırma, Belgeleme, Eğitim Vakfı) yayınlarının yüklendiği tarihsel rol kendisini bu noktada göstermektedir.

1962-1976 yılları arasında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan kitap dizisi Türkiye’nin ilk sosyal çalışma ve sosyal hizmet alanları ile ilgili çeviri kitaplardı. 1997 yılından bugüne değin çıkarılan ve çıkarımı sürdürülen SABEV yayınları Türkiye’nin sosyal çalışma ve sosyal hizmet alanları ile ilgili çıkarılan ilk yerli üretim kitaplardır. Türkiye’de sosyal çalışma kitapları 1976 ile 1997 yılları arasında çeviriden yerli diziye evrilmiştir. Bu karşılaştırmada tekil olarak çıkarılan ve sayıları geçen zamana göre zaten az olan, ancak her biri emek ürünü olan kitaplar gözden kaçırılmamıştır. Burada karşılaştırılan aynı alanda gerçekleştirilen ve sürekliliği olan yayın dizileridir.

GİRİŞ

1961 yılında Türkiye’nin ilk sosyal çalışma meslek elemanının (O tarihlerde Türkiye’ye yeni giren ve haliyle bilinmeyen bu mesleğe ilgi artsın diye meslek adı olarak sosyal hizmet mütehassısı adının uydurulduğu söyleniyordu.) yetiştirilmesi için Sosyal Hizmetler Akademisi kurulduğu zaman doğal olarak yayın sıkıntısı büyüktü. Anımsarım, öğretim süreci Sosyal Hizmetler Akademisi dönemi teksirlerle, Sosyal Hizmetler Yüksekokulu dönemi fotokopilerle geçmişti. Çok geç ve yavaş girdi kitaplar sosyal çalışma öğretimine. Öğretim çok uzun yıllar yazma notlar ile sürdürülmüştür. Hatta o zamanki adıyla Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığının konu ile ilgili raporları, hatta resmi yazıları ders gereci olarak derslerde okunuyor, tartışılıyordu. İyi de oluyordu. Bilgi uygulamadan çıkarılıyordu. Bu güzel ama, akademik gelişme akademik üretimle gerçekleşir. Sosyal Hizmetler Akademisi içinde akademik üretimi sıfır bir uzun dönem geçti sosyal çalışma tarihinden. İlerde o tarihlerde kimler ne üretimlerde bulundu, yazılacaktır birgün.

TARİHSEL GELİŞİM SÜRECİ

Akademik üretim boyutunda çorak geçen uzun dönemde akademi dışında gerçekleşen iki yaşam dolu üretim olayından söz edeceğim.

1. O zamanki adıyla Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü tarafından çıkarılan mesleksel kitaplar dizisi,
2. Bakanlık çalışanları ve Sosyal Hizmetler Akademisi tarafından kurulan bir dernek eliyle (Türkiye Sosyal Hizmet ve Araştırma Derneği), yani Sosyal Hizmetler Akademisi ilk mezunlarının çabalarıyla kurulan ve sürdürülen Türkiye Cumhuriyeti tarihinde çıkarılmış ilk Sosyal Hizmet adlı dergi dizisi

ile sosyal hizmet alanında üretilen bilgiler yazıya geçmeye başlamıştır.

Türkiye’de sosyal çalışma alanında yayınlanan ilk dizi resmi ve yabancı kökenli SSYB SHGM yayınları dizisidir.

SHGM yayınları ABD girişimiyle, maddi ve manevi desteğiyle SSYB bünyesinde açılan Türkiye’nin ilk sosyal hizmetler alanındaki yükseköğretim kurumu, akademik ortam anlamında ilk akademisi olan “Sosyal Hizmetler Akademisi”ne kaynak oluşturmak amacıyla gene ABD mali desteği ile başlatılmıştır. ABD’li uzmanların getirdiği kitaplar Türkiye’de Türkçe’ye çevirttirilmiş ve SHGM yayınları olarak yayınlanmaya başlanmıştır.

Aralarında çok azı yerli üretim kitaplardır[1]. Toplamda numaralı numarasız 65 yayının sadece 10’u yerli üretimdir. Bu o zamanın koşullarına göre düşünürsek olağandır.

İlk sosyal çalışma dizisi olması bakımından önemli olan SHGM yayınları dizisi 56. Numaraya değin kitap biçiminde basılmıştır. Bundan sonrakiler teksir biçiminde çoğaltılmışlardır. Ancak bir kısmı sıra numarasına alınmış, bir kısmı sıra numarasına alınmadan SHGM yayını olduğu belirtilerek çoğaltılmıştır. Bunlara birlikte Türkiye’nin ilk sosyal çalışma dizisi diye kaydetmemizin yanlış olmayacağı dizi toplam 69 yayındır[2].

Gerçi bunlar sosyal çalışma alanında yayınlanmış ilk dizidir, çünkü SHGM tarafından yayınlanmışlardır. Ancak, tahminim odur ki ABD’den bu dizinin yayınlanmasıyla ilgili kitap çeviri ve basım desteği kesilmiş olacak ki son sekiz yayında dizi düzeninde bocalama ve çoğaltıma dönüşüm görülmektedir. Bu dönüşüm döneminde yerli parasal kaynakla çoğaltım tekniğinde yerli araştırmalar yayınlanmıştır ve bunların bir kısmı SHGM Araştırma Şubesi yayınları olarak kategorilendirilmişlerdir. Bununla belki de SHGM yayınları dizisinin sona erdiği belirtilmek istenmiştir. Ancak sonra gene çoğaltımlar SHGM dizisi olarak, Araştırma Şubesi denmeden yayınlanmışlardır. Bir geçiş dönemi karışıklığı ya da, bilemiyorum, genel müdürlükte bir yönetim ve anlayış değişikliğine dayalı ortaya çıkan bu durum yayın düzeninin bozulmasına yol açmıştır. Örneğin 65, 67, 69 numaralı yayınlar SGMG yayın düzenine göre numaralandırılmış, bu süreç içinde yayınlanan benim elde edebilip saptayabildiğim sekiz kitap numarasız çoğaltım olarak yayınlanmıştır. Bunları da SHGM yayınları olarak kabul edersek, ki son birkaç yayında gene SHGM yayını kaydı konulmuş, Araştırma Şubesinin adı yazılmamıştır, basılı ya da çoğaltım yayınların toplam sayısının 69 olduğu görülecektir. En sonuncusu 69 (1970) olarak numaralanan bu diziye bu tarihten sonra çıkarılan numarasız iki çoğaltım eklenmiştir. Bunları da sayarsak SHGM yayınlarının toplam sayısının 71 olduğu kabul edilmelidir.

SHGM tarafından üretilen bu temel yayın bloğunu daha sonraları Sosyal Hizmetler Akademisi yayınları ile Sosyal Hizmetler Enstitüsü yayınları ve Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu (SHÇEK) yayınları desteklemiştir.

Sosyal Hizmetler Akademisi yayınları henüz SABEV kütüphanesinde kayda girilmediğinden tam sayısı şu anda tarafımdan bilinmemektedir. Sanmıyorum ki bir arkadaşımda listenin tamamı olsun. Bu yayınlar da kısa sürede toplanıp kayda ve korumaya alınmalıdırlar.

Sosyal Hizmetler Enstitüsü yayınları olarak (tamamı çoğaltım) SABEV Kütüphanesinde 1 ve 10 numaralıları bulunduğuna göre en az 10 yayın çıkarıldığı düşünülmelidir. Listenin tamamına ulaşmak gerekir. Bu katkıyı bir gün herhalde bir arkadaşımız verecektir. Sosyal Hizmetler Enstitüsü yayınları olarak bir de 1983 yılında kısa bir süre düzenlenmiş olduğu anlaşılan konferansların metinleri yayınlanmış, “SSYB Sosyal Hizmetler Enstitüsü Yayınları 1983 Yılı 1. Dönem Dizi Konferansları” başlığı altında yayınlanmışlardır. Bunların, benim saptayabildiğim ve SABEV kütüphanesinde bulunan üç tane bulunmaktadır. Mutlaka sayısı bunun üzerindedir, saptanıp toplanmalıdır[3].

SHÇEK yayınları olarak da SABEV kütüphanesinde kayıtlı olanlardan saptayabildiğim kadarıyla çoğunlukla rapor ve mevzuatlardan oluşan 17 basım ve çoğaltım bulunmaktadır. Ayrıca SHÇEK Yayınları Çoğaltım Dizisi başlığı altında dokuz yayın saptanmıştır.

Bunların dışında Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı dönemlerinde sayısı 300’ü geçen SSYB yayınları (Bunların bir kısmına sadece SSYB yayınları, bir kısmı da SSYB Tedavi Kurumları Genel Müdürlüğü yayınları olarak çıkarılmışlardır.)[4] ile SSYB Hıfzıssıhha Okulu Kütüphanesi başlığı altında yayınlanan kitaplar ve SSYB Ana ve Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü yayınları da zamanında Sosyal Hizmetler Akademisi öğretimine kaynak oluşturan yayınlardır.

ABD kökenli çeviri kitapların seçilerek Ankara’ya yollanan (ABD’li uzmanlar tarafından önerilen) nüshaları daha çok DTCF çıkışlı gençler tarafından ücret karşılığı çevrilen ve Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Yayın dizisi olarak – ilk sekiz sıra numarasıyla yayınlanan broşürler den sonra – yayınlanan ilk kitap 1962 yılında yayınlanmıştır. Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal İşler Dairesi tarafından hazırlanmış bir rapor bu. Adı: “Sosyal Hizmet Milli Programlarının Organizasyonu”. Altbaşlığı “Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Tarafından Tayin Edilen Eksperler Grubunun Raporu, Newyork 1959”. Çeviren: Osman Yaşar.

Aynı dizideki son kitabın adı “Müesseselerdeki Korunmaya Muhtaç Çocuklar ile İlgili Araştırma”dır. Yazar adı kitabın üzerinde yoktur. Kitabın yayın numarası 69’dur. Yıl: 1970.

Demek ki bu yayın dizisi dokuz yıl sürmüştür.

Bu kitapların hepsi Sosyal Hizmetler Akademisi öğretim sürecinde derslerde kullanılmış değildir. Bunların hepsi dersler için önerilen kitaplar olamamıştır. Bunların içinde birkaç kitap dersler için temel kitap niteliğindeydi. Bunlar:

• 21 numaralı kitap: Arthur Fink. “Sosyal Hizmet Alanı”. Yıl: 1963. Çevirenler: Necil Ulusay/Lütfiye Yasa.
• 32 numaralı kitap: Harleigh B. Trecker. “Sosyal Grup Çalışması – Prensipler ve Tatbikat”. Yıl: 1964.
• Çeviren: Necil Ulusay. 43 numaralı kitap: Elizabeth Nichols. “Kişisel Sosyal Çalışmaya Giriş”. Yıl: 1964. Çeviren: Sema Kut.
• 45 numaralı kitap: Walter Friedlander. „Sosyal Hizmetin Kavram ve Metodları“. Yıl 1965. Çeviren: Elkin Besin.
• 46 numaralı kitap olan Walter Friedlander’ın 1966 “Sosyal Refah Hizmetine Başlangıç” kitabı. Basım yılı: 1966. Çeviren: Resan Taşçıoğlu.

Kuşkusuz değişik yıllarda bunların dışında başka kitapları da derste önerilen kitaplar mutlaka vardır. Yukarıda andıklarım, sanıyorum ki en sıklıkla ve en uzun süre yararlanılmış kitaplar olsa gerek.

Bu yayınları DTCF yeni mezunları ve kimi diğer gençler çevirdikleri için haliyle çevirileri çok başarılı değildi; anlaşılmaları zordu ve dilleri çeviri kokuyordu. Bunu bu çevirileri olumsuzlamak için söylemiyorum. Konu Türkiye için yeniydi, çevirenler gençti, mesleğin Türkçe terimliği (terminolojisi) yoktu, Türkçesi henüz gelişmemişti. DTCF’li gençler Sosyal Hizmetler Akademisine çeviri sırasında terimlik de geliştiriyorlardı. Bütün bunlara karşın bu kitaplar alanlarında başlangıç yapmışlardır. Türkiye’ye ABD sosyal çalışma ve sosyal hizmetlerini tanıtmışlardır, ders kitabı olarak Sosyal Hizmetler Akademisine destek sağlamışlardır. Bugün yerleri hala – çeviri kitap temelinde – doldurulamamıştır.

SSYB SHGM yayınlarının tamamlanmasından yıllar sonra aynı alanda yeni bir yayın dizisi başlatılmıştır. 1997 yılında çıkarılmaya başlanan SABEV yayınları sosyal çalışma ve sosyal hizmet alanlarında Türkiye’nin ilk yerli üretimi kitapları yayınlayarak yayın yaşamında yeralmıştır. İlk kitap Sosyal Hizmetler Akademisinin ilk mezunlarından olan Veysi Oymak’ın “Zeka Özürlü Çocukların Yetiştirilmesi”dir. Bunu 2013 sonu olarak basılmış toplam 46 kitabın 36’sı Sosyal Çalışma Dizisi, üçü Genel Dizi, biri Sosyal Çalışma Sosyal Tarih Dizisi, biri Sözlük Dizisi, biri Genel Kültür Dizisi, biri Öykü Dizisi, biri Roman Dizisi, ikisi Anı Dizisi, biri Toplumbilim Dizisi oluşturmaktadır . Bunların tamamı sosyal çalışma ve sosyal hizmet alanlarında Türkiye’den yetişen düşünürler, uygulamacılar ve akademisyenler tarafından yazılmış, üretilmişlerdir. Önümüzdeki aylarda bir çeviri kitap, bize Avrupa’yı tanıtacak bir çeviri kitap aynı dizi içinde çıkarılacak ve SABEV kitapları 2014 yılında da yeni yayınlar ile sürdürülecektir.

Kitaplar dışında dergilere gelindiğinde harita şudur: Türkiye Sosyal Hizmet ve Araştırma Derneği yayını olarak çıkarılan Türkiye’nin ilk sosyal çalışmacılara seslenen “Sosyal Hizmet” adlı dergi dizisinin ilk sayısı 1960 yılının Aralık ayına tarihlenir. 1960 yılının 27 Mayıs’ında yapılan askeri darbe sonunda çıkarılan yeni Anayasa’nın (9 Temmuz 1961) sosyal boyutta yaptığı reformların rüzgârı bu dergilere yansımaktadır. Dr. Osman Yaşar imzalı bir yazı derginin ilk sayısının ilk haberidir. “Sosyal Hizmetler Kurumu Kuruluşuna Ait Kanun Tasarısı Hakkında”. Adeta bir müjde haberidir. Sözkonusu kurumun kurulması için 23 yıl geçmesi gerekecektir (Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, 1983). İkinci yazı sosyal yardım üzerinedir: “Sosyal Yardım Nedir?” ABD kökenli bir dergide sosyal çalışmanın en ağırlıklı ve ilk konusunun olması şaşırtıcı değildir. ABD’de sosyal çalışma özellikle o yıllarda sosyal yardım temeli üzerine oturmuştur çünkü… . Bu iki yazıdan sonra derginin ağırlığı çocuk ve ana çocuk sağlığı üzerine oturtulmuştur. Çünkü o yıllarda ABD’de o zamanki kavramıyla “çocuk refahı” Türkiye’de ana çocuk sağlığı çalışmaları gündemdeydi. Derginin ilk sayısının “Fiatı: 250 Krş.”tur.

İşin ilginç yanı, derginin adı olan “Sosyal Hizmet” kavramı, bugün hala ciddi bir kavramsal yanlışlık olarak ısrarla “social work” olarak kullanılırken, derginin ilk sayısının kapağında derginin adının üstünde İngilizce “social service” yazılarak doğrusunun bu olduğu sanki özellikle vurgulanmıştır. Bu doğru yazımın hangi tarihte kimin girişimiyle yanlışa dönüştürüldüğünü herhalde araştırmacılar birgün inceleyeceklerdir.

Aylık olarak çıkarılan Sosyal Hizmet (Social Service) dergisi Yıl:. 4-5, Sayı: 11-12-1 (Ağustos, Eylül, Ekim 1970) ile yayınlama ile ilgili çekilen sıkıntılar dile getirilmiş ve üç ayda bir yayınlanacağı açıklanmıştır. Bu sıkıntılarda herhalde sosyal çalışma ve sosyal hizmet yayınlarının parasal kaynağının (ABD) kesilmiş olmasının rolü olsa gerektir. Çünkü aynı tarihlerde SHGM kitap yayınlarının da düzeni bozulmaya ve zorlanmaya başlamıştır.

Sosyal Hizmet dergisinin SABEV kütüphanesinde bulunan son sayısı 1975 yılını göstermektedir. Cilt 6, Şubat-Mart-Nisan. Sayı 9. İlk sayıda görülen Sosyal Hizmetler Kurumu kurulmasına dair yazıdan sonra 1975 yılı son sayısında da Şener Koçyıldırım imzalı bir yazı yayınlanmıştır: “Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kurulurken”. Bilindiği gibi sosyal hizmetleri kapsayacak olan ilk bakanlık da bu tarihten sonra 2011 yılında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı adıyla kurulmuştur. Yani bu haberden 36 yıl sonra… Derginin “Fiyatı: 500 Kuruş”tur.

Sosyal Hizmet dergisi çıktığı 15 yıl içinde çok önemli bir boşluk doldurmuştur. Zamanın kamusal sosyal hizmetler örgütlenmesinin başında bulunan birçok değerli kişiliğin yazılarının ve ABD’den çeviri yazıların yanısıra bugün önemli yerlere gelen birçok genç yazarın daha Sosyal Hizmetler Akademisindeki öğrencilik yıllarında yazdıkları yazılar dergiyi yaşatmıştır. Sosyal Hizmet dergisi bugün kaynak arayanlar için çok önemli bir birikimdir.

Daha sonra buna Sosyal Hizmet Uzmanları Derneğince çıkarılan Sosyal Hizmet, Çaba ve Toplumsal Çaba adlı dergiler ve kitaplar katıldı. Bunlara Anadolu’nun çeşitli illerinde arada birkaç sayı çıkarılabilen çeşitli ve herbiri tarihsel belge olan başka dergiler de vardır. Bu dergiler de ayrıca incelenmeli ve irdelenmelidir. Daha sonra bu sürece SABEV tarafından çıkarılan SABEM dergisi eklendi. İki aylık olarak dört yıl düzenli çıkarılmıştır. Dergiler konusunda kapsayıcı bir makale Aziz Şeker’in Toplumu Düşünmek, Toplumun Yaraları adlı kitabında yeralmaktadır[5]. Görülüyor ki sosyal çalışma kendi yakın tarihine ilgi duymaya başlamıştır. Bu tür inceleme çalışmaları sıklaşarak artmalıdır.

Bu yazıda sosyal çalışma mesleği ve sosyal hizmet alanlarında genel olarak yayın durumuna bakılmış, yayınlanan kitaplar ve dergilerin çıkarılmasındaki tip ve süreç verilmiş, ancak sürekli ve düzenli çıkarılmış iki yayın dizisine ağırlık verilmiştir. Diğer tüm yayınların yayın dünyasına katkılarını unutmamak kaydıyla birbirleriyle kıyaslanabileceklerinden hareketle SSYB SHGM yayınları ile SABEV yayınlarının tarihsel işlevleri öne çıkarılmıştır.

SONUL DEĞERLENDİRME

SSYB SHGM yayınları ile Türkiye Sosyal Hizmet ve Araştırma Derneği tarafından çıkarılan Sosyal Hizmet adlı dergileri başlayan sosyal çalışma ve sosyal hizmet alanlarındaki yayın açılımı zaman içinde varsıllaştı. Bugün Türkiye tarihinde sosyal çalışma konusunda sosyal çalışma öğretiminin başlamasıyla sosyal hizmet alanlarında yapılan yayınları şu biçimde sınıflandırabiliriz:

• Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü yayınları,
• SSYB Sosyal Hizmetler Enstitüsü yayınları,
• Sosyal Hizmetler Akademisi yayınları,
• Türkiye Sosyal Hizmet ve Araştırma Derneği tarafından yayınlanan Sosyal Hizmet dergileri,
• Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu yayınları,
• Başbakanlık SHÇEK yayınları,
• Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği yayınları,
• SABEV tarafından çıkarılan SABEM dergileri

Bir de bu tarihsel süreçte bu doğrudan çıkan yayınlara destek olarak görebileceğimiz ve ihmal etmememiz gereken yayınlar var:

• Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı yayınları,
• SSYB Tedavi Kurumları Genel Müdürlüğü yayınları,
• SSYB Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü yayınları,
• Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Hıfzıssıhha Okulu yayınları.

Bu yayınların, zamanında sosyal çalışma öğretimine katkılarını yadsımamamız gerekir.

Bugün için de bunlara ek olarak,

• Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmet Bölümü yayınları (Çok az da olsa sürmektedir),
• Diğer sosyal hizmet bölümleri tarafından yapılan yayınlar,
• Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği yayınları,
• SABEV Yayınları Sosyal Çalışma Dizisi,
• Yazarların kişisel olarak bastırdıkları ya da çeşitli yayınevleri tarafından yayınlanan kendi yayınları.

Yayın sayısı zaman içinde artmaktadır. Yükseköğretim kuruluşu sayısının birden hızla 60’lara çıktığı bir süreçte yazılan ve basılan kitap sayısının artması da doğaldır. Bu yazıda anılan yayınların toplanması ve Türkiye sosyal çalışma tarihi belgeleri olarak saklanması büyük önem taşımaktadır. SABEV Kütüphanesi bir yönüyle bu amaçla kurulmuştur. Anılan kitapların SABEV Kütüphanesinde eksiksiz toplanması çalışmaları sürdürülmektedir.

Sonuç olarak, mesleksel yayınların basım gelişim grafiği çizildiği takdirde 1961 yılından bu yana varolan ve doğan mesleksel kapasiteye kıyasla çıkan yayın sayısının pek de içaçıcı olmadığı görülecektir.

SHGM ile SABEV yayınlarını sosyal çalışma ve sosyal hizmet alanlarında üstlendikleri rolleri değerlendirmeye alacak olursak şunlar söylenebilir:

Türkiye’de ilk sosyal çalışma yayınlarını ABD başlatmıştır ve ancak yabancı (ABD kökenli) kitapların çevirisiyle başlatılan bu süreç üzerinde yerli sosyal çalışma üretimlerinin ayrı bir dizi olarak ortaya çıkması için (1971-1997) 26 yıl geçmesi gerekmiştir.

Kapsamlı bir dizi olarak yayınlanan SHGM dizisinin özelliği ABD kökenli kitaplar iken buna karşı ilk yerli sosyal çalışma dizisi 1997 yılında SABEV tarafından başlatılmış ve Türkiye’nin ilk yerli sosyal çalışma dizisi ortaya çıkmıştır. Bu, tarihsel olarak önemli bir süreçtir. SABEV yayınları Türkiye’nin düzenli çıkan ilk yerli sosyal çalışma dizisidir. Bu süreç desteklenmelidir. Yeni sosyal çalışma bölümlerinin açılmasıyla da SABEV yayınlarına talep hızla artmakta; SABEV yayınları Türkiye yüzeyine hızla yayılmakta ve tanınmaktadır.

Sağlık Bakanlığı tarafından sosyal çalışma öğretimini desteklemek amacıyla çıkarılan sosyal çalışma mesleği ile ilgili kitapları bir soluklu dizi olarak kabul edersek, SABEV tarafından çıkarılan kitaplar aynı bakanlık dizisi gibi sosyal çalışmacıların bilgilenmeleri için çıkarılan ikinci uzun soluklu yayın dizisi olarak ortaya çıktığı görülür.

Sağlık Bakanlığı yayın dizisi ile SABEV yayınları tarafından çıkarılan dizi arasında uzun solukluluk ve yaygınlık bakımından benzerliklerin yanısıra önemli farklar vardır. Bunlar:

1. Sağlık Bakanlığı yayınları önce ABD’den gelen parasal kaynakla bastırılmış, bu kaynaktan çevirmenlerine zamanına göre büyük paralar ödenmiş, daha sonra ABD kaynağı sona erince yayın bir süre aksamış ve daha sonra çıkarılan yerli yayınlar da bakanlık yani devlet kaynaklarından çıkarılmıştır. SABEV yayınları ise çok başlangıçta çok az miktarda vakıf kaynaklarından desteklenmeye çalışılmış, ancak yıllarca tamamına yakınının baskı masrafları yazarları tarafından karşılanmıştır. Bu ödeme modeli de yazarın en ucuz olarak belirlenen basımevine parasını doğrudan kendisinin vermesi biçimindedir. SABEV hiçbir yazardan kendi hesabına para aktararak para alarak basım gerçekleştirmemiştir.

Ancak yeni bölümlerin açılmasıyla biraz para dönmeye başlayınca paralarını kendileri ödemek suretiyle enaz birkaç kitabı basılan yazarlardan artık baskı parası alınmamaya başlanmış ve satışlardan sağlanan paraların yeni yayınlara harcanmasıyla ve buna katkı veren vakfın parasal gücüyle yeni yayınlar çıkarılmaya başlanmıştır.

• ABD kökenli kitapların doğal olarak tamamı ABD sosyal çalışma yazarları tarafından önce ABD’de yayınlanmış kitapların çevirileri ile oluşturulmuştur. Bu açıdan bakınca Türkiye’de sosyal çalışma öğretiminin ilk temel bilgileri ABD kökenli bilgilerdir demek yanlış olmayacaktır. Türkiye’de sosyal çalışmanın bilgi temeli ABD temelli bilgilerdir.

Bu o günün koşullarına göre doğaldır ve kaçınılmazdı. Önemli olan kısa bir süre içinde Türkiye’deki sosyal çalışma düşünürlerinin Türkiye’nin toplumsal ve tarihsel yapısına uygun bir sosyal çalışma bilgi temelini ve uygulama modelini üretmelerinin beklenmesi gerektiğidir. Bu yaratılamamıştır.

Buna karşılık SABEV en baştan, sosyal çalışma bilgi kaynaklarının yerli üretimler olmasına özen göstermiş, meslekten olsun olmasın bu alanda düşünen, kalem oynatan Türkiye’den, Türkçe yazan yazarların kitaplarını basmaya öncelik vermiştir. Bu anlamda yerli bir yayın dizidir SABEV yayınları. ABD kökenli kitapların doğal olarak tamamı ABD sosyal çalışma yazarları tarafından önce ABD’de yayınlanmış kitapların çevirileri ile oluşturulmuş iken SABEV yayınlarının tamamı Türkiye’de yaşayan sosyal çalışma ve sosyal bilim yazarları tarafından Türkiye’de üretilen kitaplardan oluşturulmuştur.

Bu tercih ulusalcı bir kaygıyla değil, Türkiye toplumunda yapılacak sosyal çalışma ve sosyal hizmet uygulamalarının kendi toprağında üreyen bilgilere dayanılarak yapılabileceğine olan “bilimsel inançtan” kaynaklanmıştır. Ancak kendi bilgisini kendi toprağından üreten bir toplumun meslek uygulamasını varkılabileceğine, sürdürebileceğine, etkinleştirebileceğine olan “bilimsel inançtan” kaynaklanmıştır. İstenilen noktaya ulaşılıp ulaşılamadığı tartışmaya açıktır, ancak bu dizi bu heyecanın ürünüdür.

Ancak sonuçta, yeterli ya da yetersiz diyebilirsiniz, ancak bu iki yayın bloğu bugün sosyal çalışma mesleğinin tarihinde meslek için iki sağlam temel oluşturmuşlardır. Biri yabancı, diğeri yerli olarak… Birbiriyle çelişkili görünen ve ama biri diğerinin ardılı olan bir bütünlüktür SHGM yayınları ile SABEV yayınları…

SHGM yayınlarının toplam sayısı kitap olarak 56 çoğaltımlarla 71’dir. Bugün yayınlanmış SABEV kitaplarının toplam sayısı 45’e ulaşmıştır. Basıma hazırlanan beş kitap daha vardır ve yeni talepler gelmeye devam etmektedir. Türkiye sosyal çalışma alanı için seçilen ve yayınlanan yerli kitapları 56 sayısına gelince mi 71’de mi sonlandırılmalıdır? Öyle ya çoğunlukla çeviri kitaplardan oluşan dizi ile çoğunlukla yerli üretim kitaplardan oluşan dizi bunca yıl sonra da olsa bir denkleşme ile selamlaşmalıdırlar.

Kaynakça

ÇABA, İki aylık bülten, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Ankara Şubesi yayını (Sayı: 1, Temmuz 1978, Sayı: 7, Ocak 1979)

KOÇYILDIRIM, Şener. “Sosyal Güvenlik Bakanlığı Kurulurken”, Sosyal Hizmet Dergisi, Yıl: 1975, Cilt: 6, Sayı: 9, Şubat-Mart-Nisan.

SOSYAL HİZMET dergileri, Türkiye Sosyal Hizmet ve Araştırma Derneği yayınları (1960-1975).

SOSYAL HİZMET dergileri, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği yayını (80’li yıllardan başlayarak düzensiz aralıklarla zaman zaman çıkarılmaktadır.)

ŞEKER, Aziz. 2013, Toplumu Düşünmek – Toplumun Yaraları, Ankara: SABEV

TOPLUMSAL ÇABA, İki aylık dergi, Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği yayını (Sayı: 8, Şubat 1979 (8. Ve 9. sayılar ÇABA, sonrası Toplumsal ÇABA adıyla), Sayı: 16-18, Ekim-Kasım-Aralık 1979)

YAŞAR, Dr. Osman. “Sosyal Hizmetler Kurumu Kuruluşuna Ait Kanun Tasarısı Hakkında”, Sosyal Hizmet Dergisi, Yıl: 1960, Cilt: 1, Sayı: 1, Aralık.

(22 12 2013, Ankara)

---

[1] 11 numaralı Güngör Orhon’un “Suçlu Çocuklarla İlgili Bir inceleme” adlı kitabı (1962) bu alanda resmi kabul görmüş ve yayınlanmış ilk yerli üretim olarak kayda alınmalıdır. Bunu, 12 numaralı “Ankara’da Yaşayan Gecekondu Aileleri Hakkında Bir Anket” adlı ince bir yayın izlemiştir, ancak bu sadece anketin yayınlanmasıdır. Araştırma ortada yoktur. Araştırmanın yapılıp yapılmadığı, yapıldıysa kimler tarafından yapıldığı, basılıp basılmadığı araştırılmalıdır. SHGM tarafından yayınlanan dizinin (basım yılı yazılmamış) 23 numaralısı “II. Milli Sosyal Hizmetler Konferansı” (5-8 Mayıs 1962, Ankara) adını taşımaktadır; bir yerli konferansın bildirilerinden oluşmaktadır. Bunu 24. Yayın olarak Dr. Rıdvan  Cebiroğlu’nun “Konuşma Bozuklukları – Konuşamamak – Kekemelik – Sağır – Dilsizlik – Telaffuz kusuru – Afazi – Rehabilitasyon ve Tedavisi” (1963) adlı kitabı izlemiştir. 25. Yayın aynı yıl SHGM tarafından düzenlenen “II. Sosyal Hizmetler Danışma Konseyi”nin (18 2 1963-20 2 1963) raporlarından oluşmuştur. 27 numaralı kitaba ulaşamadım.  31 ile 38 numaralar arasında yayınlanan kitaplar Nejat Candan imzasını taşımaktadır, ancak bunlar telif yapıtlardır. 45. Yayın yerlidir. Nermin Erdentuğ’un “Ankara İli Köylerinde Sosyal Hizmetler ve Sosyal Antropoloji Bakımından Bir Araştırma” adlı yapıtıdır (1966). Bunu aynı yıl yayınlanan 46 numaralı yayın İbrahim Yasa’nın “Ankara’da Gecekondu Aileleri” adlı kitabı izlemektedir. 49 numaralı yayın Günsel Kuntbay’ın editörlüğünü yaptığı “Toplum Kalkınması Aracı ile Sosyal Gelişme” adlı kitaptır, ancak yerli değil yabancı yazıların derlemesi olup çeviridir (1967). 54 numaralı yayın SHGM tarafından düzenlenmiş “Türkiye’de Sosyal Değişme ve Sosyal Hizmetler – III. Milli Sosyal Hizmetler Konferansı»nın (11-14 Aralık 1968, Ankara) raporlarıdır; yerlidir (1970). 55 numaralı yayın: Birsen Gökçe’nin «Memleketimizde Cumhuriyet Devrinde Kimsesiz Çocuklar Sorunu İle İlgili Tutumun Sosyolojik Mukayeseli Tahlil ve İzahı» adlı kitabı (1971), 56 numaralı kitap: Nedim Coşkun, Sevim Göksu, Hacer Çeteci, Sabiha İldeniz tarafından hazırlanan «Müessesede Bulunan Korunmaya Muhtaç Çocukların Durumları ile İlgili Araştırma» (1970) adını taşımaktadır.

[2] 54 numaralı III. Milli Sosyal Hizmetler Konferansı kitabından öyle olmalı ki daha önce aynı konferansın tebliğleri çoğaltım yoluyla yayınlanmış (1968), ancak bu çoğaltıma numara verilmemiştir. Numara verilse idi SHGM yayınları toplam 65 olacaktı.

[3] Bu üç yayının yayına hazırlayanları Zeynep Türkmen (iki yayın), Tuna Atalay ve Ethem Çengelci’dir. (Bir yayın).

[4] Bu yayınların arasında, örneğin, yayınlayanı, basım yılı, basıldığı yer ve basımevi belirtilmemiş, “Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığına Bağlı Kreş ve Gündüz Bakımevleri Yönetmeliği (R.G. 1.11.1966-12440)” gibi basılı yayınlar da bulunmaktadır.

[5] Aziz Şeker, Toplumu Düşünmek, Toplumun Yaraları, Ankara, SABEV Yayınları, 2013, s. 142-155.