ALMANYA’DA KORUYUCU AİLE

Prof. Dr. İlhan Tomanbay
Hacettepe Ünversitesi

İçindekiler

• Giriş
• Kavram
• Almanya’da Koruyucu Aile Sayısı
• Koruyucu Aile Olmak İçin Koşullar
• Koruyucu Aile İlişkileri
• Koruyucu Aile Olabilmek İçin Alınması Gereken Eğitim
• Koruyucu Aile Parası
• Sosyal Çalışma Boyutunda Koruyucu Aile
• Hukuksal Temel
• Sonuç
• Kaynakça

GİRİŞ

Slogan: Koruyucu aile aileye hareketlilik, canlılık, tat ve renk getirir.

Koruyucu aile olabilmek için:
Koruyucu aile olmak güzel, canlılık getiren ve çokyönlülük kazandıran bir görevdir.
Koruyucu aile olabilmek için çocuklarla birarada yaşamak için zevk almanız gerekir.
Kendinizi onun çok özel yaşam öyküsüyle bir yabancı çocuğa bırakabilmelisiniz.
Ayrıca, çocuğu gereksinimlerine uygun olarak destekleme ve teşvik etmeye, ayrıca, resmi dairelerle, resmi makamlarla birlikte çalışmağa hazır olmalısınız.
Koruyucu aile olmak için danışma günleri, akşamları ve eğitimleri düzenlenmektedir.
Danışma günleri Cumartesi 09:00 – 18:00 gibi…
Danışma akşamları düzenleniyor: 18:30 – 22:00 gibi…

KAVRAM

Almanya’da “koruyucu aile” karşılığı olarak “Pflegefamilie” denmektedir. Bunun karşılığı “bakım ailesi”dir. “Pflegeeltern” kavramı da vardır, tam karşılığı “bakım ebeveyni”dir. Bunun gibi koruyucu aile yanında bakılan çocuğa da “Pflegekind” denmektedir, ki bu da “bakım çocuğu” anlamına denk gelmektedir. “Bakım annesi” (Pflegemutter) ve “bakım babası” (Pflegevater) kavramlar da sıkça kullanılmaktadır. (Bakım yerine bakıcı demek yanlış olacaktır. Çünkü “bakıcılık” bir meslektir ve boyutları farklıdır.)

Almanya’da kavramlar böyle kurgulanınca Türkiye’de işe giden ana ve babanın çocuklarını ücretli bir aileye günübirlik bırakmaları da “bakım ailesi”, “bakım çocuğu” kavramlarını doğurmaktadır ki bu da Türkçe dil mantığıyla “koruyucu aile” ve “korunan çocuk” olmaktadır.

Bu kapsam içinde “günlük bakım” (Tagespflege), “tamamlayıcı bakım” (Ergänzungspflege), “hazırlık bakımı” (Bereitschaftspflege), – sınırlı – “süreli bakım” (Kurzpflege), “sürekli bakım” ya da “tam zamanlı bakım” (Dauerpflege), “haftalık bakım” (Wochenpflege) kavramları vardır.

Ayrıca, “sosyaleğitsel koruyucu aile” (sozialpädagogische Pflegefamilien), “zihinsel engelli çocuklar için koruyucu aile” (Sonderpädagogische Pflegefamilien), – sağlığı bozuk çocuk ve gençler için – “iyileştirme eğitimi veren koruyucu aile” (Heilpädagogische Pflegefamilien) gibi özel eğitim görerek bu görevi üstlenen koruyucu aile türleri de belirli hale getirilmiştir.

Almanya’da “koruyucu aile”, “korunan çocuk” kavramları böyle kullanıldığı için Türkçe mantıkla kavradığımız “korunan çocuk” sayısını ve “koruyucu aile” sayısını tam olarak bilmek mümkün olamamaktadır.

ALMANYA’DA KORUYUCU AİLE SAYISI

Almanya’daki son ve toplam koruyucu aile ya da aile yanında korunan çocuk sayısına internette ulaşılamadı.

Koruma altındaki çocuk ve genç sayıları verilebiliyor. Koruyucu aile ve kuruluş bakımı altındaki çocuk sayıları veriliyor.

Sadece bir kaynakta, 2005 yılında Almanya’da akrabası dışında koruyucu aile yanında tam zamanlı bakılan çocuk sayısı 8725 olarak veriliyor. İsviçre’de koruyucu aile yanında bakılan çocuk sayısının istatistiklerde bulunmadığı belirtiliyor. Ancak tahminen 15.000 çocuğun koruyucu aile yanında olduğu, 11.000 çocuğunda da kuruluş bakımında olduğu yazılıyor (http://de.wikipedia.org/wiki/Pflegekind) (http://www.infostelle.ch/de/fokus/archiv/pflegekinder) (Erişim: 22 02 2013).

İsviçre rakamlarına bakıldığı zaman Almanya’daki 8725 sayısının çok düşük olduğu sonucuna varılabilir.

Almanya Gençlik Yardımı istatistiklerine göre bakım ilişkisi altındaki çocuk sayısı 2005 yılında ortalama 50.000’dir.

Bu sayı Almanya’daki toplam çocuk ve genç sayısının % 0,3’üdür. (Binde üçü.)

Ancak aynı yıl için (2005) bir başka kaynak (Walter & Blandow) mikro nüfus sayımı verilerine göre 135.000 bakım altındaki çocuk sayısı olacağını tahmin ediyor. Buda Almanya’daki tüm çocuk ve gençlerin % 0,9’unu oluşturuyor (http://www.dji.de/pkh/Kindler_Pflegekinder_Situation_empirische_Annaeherung.pdf) (Erişim: 22 02 2013)

Almanya Avrupa’da ailesi dışında bakılan çocuk sayısı bakımından ikinci ülkesidir. (Birinci Fransa). Ortalama 75 000 çocuk ailesi dışındaki ortamlarda barınıyor ve bakım görüyor.)

Çocukların yaşı küçüldükçe daha çok koruyucu ailede, yaşları büyüdükçe daha çok yatılı bakım kuruluşlarında bakıldıkları görülüyor. Örneğin;

0-3 yaşlar arasındaki çocukların dörtte biri yatılı kuruluşlarda, dörtte üçü koruyucu aile yanında bulunuyor (2006).

Bu oran 3-6 yaş arasındaki bakıma muhtaç çocuklarda üçte iki (koruyucu aile yanında) ve üçte bire (yatılı kuruluşlarda) dönüşüyor.

6-9 yaş arasındaki korunmaya muhtaç çocukların koruyucu aile ve yatılı bakım kuruluşlarında sayılar bire bir, yani eşit.

9-12 yaş arası bakıma muhtaç çocukların üçte biri koruyucu ailede, üçte ikisi yatılı bakım kuruluşlarında görülüyor.

12-15 yaşları arasındaki çocukların beşte biri koruyucu aile yanında kalıyor, beşte dördü yatılı bakım kuruluşlarında büyüyor.

15-18 yaş arasındaki bakılan çocukların (gençlerin) dokuzda biri koruyucu aile yanında kalıyor, dokuzda sekizi kuruluş bakımı altında yetişiyor.

Görülüyor ki çocuklar büyüdükçe koruyucu ailelerde giderek daha az yer buluyorlar. Koruyucu aileler daha çok küçük çocuklara bakmayı tercih ediyorlar (agy).

Bir fikir vermesi açısından:

Hamburg’da 2011 (31 12 2011) yılında kuruluş bakımında olan bakıma muhtaç çocuk sayısı 2179 iken, koruyucu aile yanında bakılan çocuk sayısı 1299’dur. Aynı kaynak Hamburg’daki koruyucu aile sayının istatistiksel olarak mevcut olmadığını yazmaktadır.  Bunun nedeni olarak da kimi koruyucu ailenin birkaç korunan çocuk sahibi olmasını, kimi koruyucu ailelerin de bakmak için henüz çocuk beklediklerini göstermektedir (faqs-pflegekinder.pdf) (Erişim: 22 02 0213). (Demek ki eğitimlerini tamamlayarak koruyucu aile belgesi almışlar ama çocuk almak için henüz beklemedeler…)

KORUYUCU AİLE OLMAK İÇİN KOŞULLAR

Koruyucu aile olmak için evlilik koşulu aranmaz. İlke olarak her aile / herkes KORUYUCU AİLE olabilir. Hatta, Almanya’da, çocuklu yalnız yaşayanlar (boşanmışlar), evlenmeden yaşayanlar, hatta aynı cinsiyetten olan eşler de koruyucu aile olabilirler.

Koruyucu aileler (anababa) ve korunan çocukların yaşı arasında belirli bir mesafe olmalıdır. Bu nedenle koruyucu aile olacak kişiler çocuk ergenlik yaşına geldiğinde (18 yaş) 63 yaşından yukarı olmamalıdır.

Koruyucu aile olmak isteyenler bu nedenle 45 yaşında iken emzikli ya da küçük çocuk alabilirler.

Alınacak çocuk/lar için özellikle ayrı bir oda olması şart değildir. Ancak, genel olarak çocukların oynama ve öğrenme alanına sahip olabilmeleri için yeterli odaya sahip olunmalıdır. Bu, baştan beri her çocuğun ayrı bir odaya sahip olması gerektiğini göstermez. Küçük çocuklar bir odayı paylaşabilirler.

Koruyucu aile ekonomik bakımdan kendilerine yeterli olmalıdırlar. Her ne kadar koruma altına alınan çocuk için bir para ödenmekteyse de aileler bunu dışında kendilerine bakacak güce sahip olmalıdırlar. (Bu açıklama korumaya alınan çocuk için ayrılan parayı başka maksatlarla kullanılmaması gerektiğine işaret eder.)

Koruyucu aile bedensel ve ruhsal olarak dayanıklı olmalıdırlar. Bu görevi engelleyecek hastalıklara sahip olmamalısınız.

Koruma altına alınan çocukların zamana ve ilgiye gereksinimleri vardır. Bu yüzden koruyucu ailelerde bakımdan sorumlu temel kişinin çalışmayıp evde oturması beklenir. Ancak aile içinde anlaşma sağlanırsa koruyucu aile bireyleri dışarda bir işte de çalışabilirler.

Koruyucu ailenin görevleri konusundaysa koruyucu aile eğitimleri verilmektedir. Koruyucu aile olunduktan sonra da her zaman istendiği zaman profesyonel yardım alınabilir. (Sosyal Hizmet Bürolarından gelen sosyal çalışmacılardan ve psikologlardan…)

Koruyucu aile olabilmek için ilk başvuru ve eğitim alındıktan çocuğun eve alındığı süre arasında dokuz ay geçmesi gerekmektedir. (Eğitim ve aileyi tanıma süreci.)

(Örneğin, evlatlık alabilmek için de iki ile yedi yıl arasında bekleme süresi vardır.)

Eğer bu çocuğun sağlıklı gelişmesi için önemli ise KÇ ile öz ailesi arasındaki ilişkiye hazır olmalısınız. Bunu engellememeniz gerekir.

Koruyucu aileler için kurumlarla birlikte çalışmak çok önemli bir özelliktir. Koruyucu aile olarak siz Gençlik Yardımı Dairesinin bir görevini üstlendiğinizi bilmelisiniz. Bunun gibi başka birlikte çalışacağınız kurumlar da olabilir. Resmi ya da sivil topluma ait çok çeşitli gençlik kurum ve kuruluşlarındaki memurlarla, görevlilerle işbirliği içinde olmalısınız.

Koruyucu aile olabilmek için koruyucu aile olmak isteyen ile Gençlik Dairesi arasında bir bakım sözleşmesi imzalanır.

Bir aile ikiden fazla koruma amaçlı çocuk alamaz. Bu bazı eyaletlerde üç olabilmektedir. (Örneğin Hamburg.)

KORUYUCU AİLE İLİŞKİLERİ

1. Sınırsız tam süreli bakım. (Bu modelde çocuklar 18 yaşına kadar koruyucu aile yanında kalabilirler. Çocuğun bedensel, duygusal, psikolojik ve bilişsel (zihinsel) gelişimi ve eğitimi gibi çocuğun 18 yaşına kadar tüm gelişim görevlerinden koruyucu aile sorumludur.)
2. Sınırlı süreli bakım. (Çocuğun kısa süreli koruma altına alınması. Bu yasal olarak 3-6 ay arasıdır. Bu modelde çocuk koruyucu aile yanında misafir çocuk olarak görülmelidir. Daha sonra kendi ailesinin yanına gidecektir.)
3. Akrabaların koruyucu bakımı. (Büyükanne, büyükbaba, dayı, teyze vb. sınırlı ya da sınırsız koruyucu aile olabilirler.)

KORUYUCU AİLE OLABİLMEK İÇİN ALINMASI GEREKEN EĞİTİM

Koruyucu aile olabilmek için koruyucu aile okulları vardır. Toplam ders saatleri eyaletten eyalete değişik olabilir. Örneğin Berlin’de temel aile eğitimi 75 saattir.

İlk bilgilendirme akşamında hukuksal çerçeve, başvuru ve aracılık yapmak için gerekli bilgiler verilir. Arkasından hazırlık seminerleri başlar. Bu seminerler ailenin çocuk alıp almaması konusunda kesin karar vermesi için doğru temelleri sağlar.

Soruşturma süresinde görevliler evlere giderler. Evlerde de görüşmeler devam eder.

Koruyucu aile olmak isteyen aileden üç temel yazılı belge istenir.

• Sağlık raporu,
• Temiz raporu,
• Gelir belgesi.

Gençlik Dairesi görevlileri ile koruyucu aile arasında ortalama altı ayda bir düzenli toplantılar yapılır. Bunlara yardım planlama konferansları denir. Bu toplantılarda anababa ve çocuk ilişkilerinin sağlıklı düzenlenmesi için gerekli koşullar tartışılır, konuşulur ve planlanır.

(İstenirse bu eğitim materyalleri de Almanya’dan sağlanabilir.)

Koruma altında alınan çocuk koruyucu aileye ilk giriş yaptığı zaman aşağıdaki önemli evraklar tamam olmalıdır:

• Kimlik,
• Aşı kağıdı
• Çocuğun bakım defteri (sağlık durumu)
• Diplomaları
• Hastalık sigortası belgeleri.

KORUYUCU AİLE PARASI

Koruyucu aile parası, aileye giren aylık gelirden bağımsız olarak hesaplanır.

Çocuk için koruyucu aileye ödenen paralar şunlardır:

1. Gündelik geçim parası. (Çocuğun yaşına göre giyim, beslenme, harçlık, oyuncak parası, eğitim masrafları vb.)
2. Koruyucu aileye hizmet bedeli. (Süreli süresiz bakım için farklı.)
3. Özel durumlar için verilen para. (Okul gezi masrafları, bayram, yılbaşı masrafları gibi…)

Çocuk koruyucu ailede süresiz kalıyorsa aile ayrıca çocuk parası hakkından yararlanır.

Çocuk koruyucu ailede süresiz kalıyorsa çocuk ailenin vergi karnesine kaydedilir ve ailenin daha az vergi ödenmesi sağlanır.

Çocuk koruyucu ailenin aile sigortası kapsamına alınır.

Koruyucu ailede bakım parası eyaletten eyalete, bakılan çocukların yaşlarına ve bakım çeşitlerine göre değişiklik ve çeşitlilik gösterir.

SOSYAL ÇALIŞMA BOYUTUNDA KORUYUCU AİLE

Sosyal çalışmacılar koruyucu aile boyutunda aşağıdaki mesleki çalışmaları yaparlar.

• Ailenin hazırlanması görüşmeleri,
  • Aileyi tanıma ziyaretleri,
  • Aile ile grupla sosyal çalışma,
  • Bakım ilişkilerini düzenleme görevi,
  • Bireyle sosyaleğitsel çalışma (sozialpädagogische Arbeit)
  • Sosyaleğitsel bakım (sozialpädagogische Pflege)
  • Sosyaleğitsel aile yardımı,
  • Gündelik yaşama sosyaleğitsel katılım,
  • Olgu yönetimi (case management),
  • Günlük yaşam gruplarına mesleki katılım,
  • Travma durumlarında müdahale,
  • Çocuğun koruyucu aileden ayrılma aşamasında destek,
  • Koruyucu ailenin yapısal değişimlerinde çocuğa sosyal destek,
  • Koruyucu ailede yaşanan ölüm durumlarında sosyal çalışmacı koruma altındaki çocuğun yanında olur.

HUKUKSAL TEMEL

Almanya’da koruyucu aile çeşitli mevzuatla düzenlenmiştir. Bunlar:

Bakım Parası Yönetmeliği 01 03 2007 (Pflegegeldverordnung)

Örnek olarak: Sachsen Anhalt Eyaleti Tam Bakım Genelgesi 27 11 1995 (Runderlass Vollzeitpflege in Sachsen-Anhalt) (2006’da yürürlükten kaldırıldı.)

Velayet Hakkı Hukuku (Sorgerecht)

Vasilik Hukuku (Vormundschaftsrecht)

Usul Hukuku (Verfahrensrecht)

Çocuk Parası (Kindergeld)

Federal Anababa Parası ve Çocuk Bakımı İçin İşten Geçici Uzaklaşanlara Ödenen Çalışma Aylığından Daha Düşük Ücret (Bundeselterngeld- und Elternzeitgesetz (BEEG))

Bakım Parası Yönetmeliği 28 02 2007 (Pflegegeldverordnung (PflegGVO)

Çocuk ve Gençlik Yardımı Yasası (Kinder- und Jugendhilfegesetz (SGB VIII) (Bu yasa federal düzeyde olup koruyucu ailede eğitim yardımının koşullarını düzenler.)

Yukarıdaki diğer mevzuat eyaletler düzeyinde farklı farklı olabilir.

Ayrıca,

Alman Yurttaşlar Yasasının (Das Bürgerliche Gesetzbuch (BGB)) aşağıdaki maddeleri koruyucu aile ile ilgili kuralları düzenlemektedir.

• § 1630 Koruyucu aile bakımında anababanın bakım yükümlüğü (Fıkra: 3)
• § 1632 Koruyucu Ailede Yaşama İçin Kurallar (Fıkra: 4)
• § 1684 Çocuğun koruyucu aileyle ilişkileri
• § 1685 Çocuğun diğer ilgili kişilerle ilişkileri
• § 1688 Koruyucu kişilerin karar verme yetkileri

SONUÇ

Almanya’da koruyucu aile ve korunan çocuk (koruma altına alınan çocuk) arasındaki ilişki çok önelidir.

Konu toplumun el alt hücrelerine kadar yaygınlaştırılmış, geniş bir çevre bu konuda sorumluluk altına alınmıştır. Koruyucu aile olmak için maddi ve manevi olarak teşvikler süreklilik taşır. Bunun ilk adımı da konuyla ilgili yaygın olarak bulunan danışma merkezleridir.

Resmi kurum ve kuruluşların yanısıra sivil toplum örgütleri de danışma ve diğer boyutlarda sürece katılma düzeyinde konuya dahildirler.

Koruyucu aile mevzuatı Alman Yurttaşlar Kanunu ve ayrıca Çocuk ve Gençlik Yardımı Kanunu düzeyinde temelinde birçok yönetmelik ve genelge ile mevzuatlaştırılmıştır.

Koruyucu aile modelleri birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılmıştır. Tam günlü, gündüzlü, süreli ve süresiz olarak farklı modeller vardır. Model çocuğun yararına göre seçilir.

İnternette koruyucu aile ile ilgili tüm resmi kurumlar, konuyla ilgili sivil toplum örgütleri ile bu örgütlere bağlı sivil toplum kuruluşları adresleriyle tanıtılmaktadır. Aileler istedikleri takdirde her türlü bilgiye kamu (yerel) ve sivil toplum düzeyinde, yüzyüze, telefonla ya da internet üzerinden ulaşabilmeleri sağlanmıştır.

KAYNAKÇA

http://de.wikipedia.org/wiki/Pflegekind (Erişim: 22 02 2013). http://www.infostelle.ch/de/fokus/archiv/pflegekinder (Erişim: 22 02 2013).

http://www.dji.de/pkh/Kindler_Pflegekinder_Situation_empirische_Annaeherung.pdf (Erişim: 22 02 2013)

faqs-pflegekinder.pdf (Erişim: 22 02 0213)

*

(22 02 2013, Ankara)